بسته بندی عبارتند از هنر و علم آماده سازی مواد غذایی برای انبار کردن و در نهایت فروش. بسته بندی باید تا حد امکان ساده و ارزان باشد، ضمن اینکه هدف اولیه بسته بندی یعنی خاصیت حفاظتی و جذابیت را نیز دارا باشد. با عنایت به این که مواد بسته بندی توسط ماشین های مختلف فرآیند می شود، بنابراین خواص دیگری نیز باید داشته باشد که عبارتند از: نرمش، قابلیت پذیرش چاپ، قابلیت استفاده در ماشین های لفاف قابلیت دوخته شدن در حرارت، شکل پذیری به کمک باد یا خلاء و یا فن آوری های حرارتی.
خواص مطلوب دیگری که به ویژه از دیدگاه صنایع غذایی مهم هستند عبارتند از:
شفافیت، نفوذپذیری یا غیر نفوذ پذیری محصول نسبت به بخار آب و گازهای دی اکسید کربن، اکسیژن و نیتروژن نیازمندی ها و ویژگی های مهم مواد بسته بندی مواد غذایی را می توان به شرح زیر اعلام کرد:
- شفافیت و درخشش سطح آن برای رضایت و جلب نظر مصرف کننده
- کنترل در انتقال رطوبت
- کنترل در انتقال سایر گازها
- تحمل تغییرات درجه حرارت به هنگام نگهداری و استفاده
- فقدان مواد سمی
- ارزان بودن
- مقاومت در برابر ضربه
بسته های مواد غذایی حافظ محتویات درون بسته در طی انبار کردن می باشد تا از آلودگی های ایجاد شده توسط مواد خارجی، هجوم حشرات، جوندگان، میکروارگانیرم ها و یا از دست دادن رطوبت و یا جذب رطوبت محفوظ بماند. بنابراین پوشش بسته بندی مواد غذایی غالباً به این منظور طراحی می شوند تا ماده غذایی را از تباهی، فساد ناشی از تماس با هوا، حرارت، نور و گازهای آلوده کننده محفوظ نمایند. لذا بسته بندی فرآورده های غذایی بیش از جای دادن غذا در یک ظرف مفهوم دارد و آن مسئله همه جانبه است که در برابر عواملی از قبیل:
- حفاظت ویژه از ماده غذایی
- با دوام بومدن بسته بندی
- ظاهر مناسب
- مناسبت بودن جهت عرضه به بازار
- مطابق بودن با ذوق و سلیقه و خواست مصرف کننده
باید مطابقت و همخوانی داشته باشد بنابراین می توان گفت امروزه صنایع غذایی با محصولات متعدد و مختلف خود کلیه پایه های اساسی بسته بندی را که عبارتند از: نگهداری و حفاظت، بازاریابی و توزیع محصولات بکار میگیرد.
در اوایل هدف بسته بندی مواد غذایی نگهداری محصولات غذایی فصلی بود اما با رشد جوامع این ضرورت احساس گردید تا محصولاتی که در یک منطقه خاص تولدی می شود جهت استفاده به منطقه دیگر انتقال یابد و این هنر بسته بندی بود که امکان حفاظت و نگهداری محصول را در این پروسه انتقال از محلی به محل دیگر فراهم آورد. تکنولوژی بسته بندی نه تنها توانست طول عمر، ماده غذایی را افزایش دهد بلکه این امکان را بوجود آورد که در کشوری نظیر آمریکا 4% مردم آن بتوانند با فعالیت خود نه تنها غذای همه مردم این کشور را تامین کنند بلکه مقادیر مشابهی از محصولات را به خارج صادر نمایند.
محصولات غذایی جهت توزیع ضروری است که دارای مشخصات و برچسب لازم باشند. طرح، شکل و فرم بسته مهم بوده و با استفاده از مواد، شکل ها، کلمات، تصاویر چاپ شده بسته با مصرف کننده ارتباط برقرار نموده و در حقیقت بسته بندی بعنوان آخرین حلقه زنجیره ارتباطات فروش، خدمت می نماید. به همین دلیل امروزه، از بسته بندی به عنوان یک فروشنده بی صدا یاد می کنند و به تعبیر دیگر بسته بندی ابزار بازاریابی را بوجود می آورد که این خود در افزایش سطح فروش محصولات غذایی بسیار مفید است. (صداقت، 1380، ص 29-30)
بطور کلی امروزه یکی از مسائل روز بسته بندی مواد غذایی بسته های راحت، که سهولت مصرف داشته باشند ،می باشد. بطور مثال استفاده زا بطری های پلاستیکی قابل فشردن برای بسته بندی سس، کچاپ بوده است. این بطری ها خواص ممانعت کنندگی بسیار خوبی بویژه نسبت به نفوذپذیری اکسیژن دارند.
پاره ای از خواست های مصرف کننده که با توجه به آنها در امر بسته بندی مواد غذایی موجب ایجاد راحتی مصرف در محصول تولیدی خواهد بود عبارتند از:
- آیا وسیله ای برای باز کردن دربندی مجدد بسته طراحی شده است که محصول ار راحت تر نمایند.
- آیا اندازه و فرم بسته برای نگهداری در منزل مناسب است.
- آیا بسته به راحتی جابجا شده و به سهولت درب آن باز می شود.
- آیا دستوراتی برای استفاده و آماده سازی محتوی بسته وجود دارد
- آیا بسته ویژگی های نظیر سهولت آماده سازی و سهولت مصرف نظیر بسته های boil- in- bag و ظروف آزوسل را دارد.
- آیا استفاده مجدد از بسته امکان پذیر است. مثلا استفاده مجدد از ظروف شیشه ای و پلاستیکی در خانه در امر بسته بندی و نگهداری مواد غذایی دیگر.
- آیا محتویات بسته خیلی سریع آماده مصرف می باشند. ( صداقت 1375، ص 32-33)
موارد ذیل در حد وسیعی برای بسته بندی مواد غذایی مورد استفاده قرار میگیرد:
- کاغذ و محصولات کاغذی
- محصولات سلولزی – سلوفان
- فلزات، ورقه حلبی، آلومینیوم، فولاد زنگ نزن، مفرغ
- انواع سرامیک
- شیشه
- لاستیک
- پلاستیک
- ترکیبات دیگر مانند چوب، پارچه و غیره
اغلب موارد فوق سال ها است که استفاده می شود و در این مدت مشکل عمده در بسته بندی مواد غذایی بوجود نیامده. روش قدیمی حمل چای در صندوق های چوبی دیگر مورد استفاده نیست و در مقابل استفاده از سرامیک لعابدار نسبت به ظروف فلزی مانند سرب، کادمیوم باعث کاهش آلودگی می گردد. از طرف دیگر پلاستیک ها که امتیازات زیادی به عنوان مواد جدید بسته بندی دارند، مواد غذایی را در تماس با گستره وسیع از مواد مختلف شیمیایی قرار دهند که قبلاً تجربه شده بودند.